Երիկամային անբավարարությունն այլևս մահվան դատավճիռ չէ. բուժման ի՞նչ մեթոդներ կան այսօր Հայաստանում և որո՞նք են հայտնվելու ապագայում

News am .լրատվամիջոցի փոխանցմամբ՝ ընդամենը 50 տարի առաջ երիկամային անբավարարությունը, ինչպես երիկամների այլ հիվանդությունների մեծ մասը, համարվում էր դատավճիռ: Այսօր Հայաստանում այս հիվանդություններով պացիենտների հետ այլեւս չեն խոսում կյանքի տեւողության մասին՝ միայն դրա որակը բարելավելու եւ յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքի համար լավագույն բուժման մեթոդն ընտրելու մասին։

Հայաստանում նեֆրոլոգիայի և օնկոնեֆրոլոգիայի զարգացում, աշխարհում կիրառվող երիկամների հիվանդությունների բուժման մեթոդների ներդրում, այդ թվում՝ փոխպատվաստում. այս բոլոր թեմաները քննարկվեցին 2006 թվականից ամբողջ աշխարհում նշվող Երիկամների համաշխարհային օրվա պատվին «Արաբկիր» բժշկական համալիր-Երեխաների և դեռահասների առողջության ինստիտուտում կազմակերպված սիմպոզիումի ժամանակ։

«Արաբկիր» բժշկական կենտրոնի նեֆրոլոգիայի, հեմոդիալիզի և երիկամների փոխպատվաստման կլինիկայի ղեկավար, բժիշկ, պրոֆեսոր Աշոտ Սարգսյանը NEWS.am Medicine-ի հետ զրույցում նշեց է ,  որ Երիկամների համաշխարհային օրվա նպատակն է ուշադրություն հրավիրել այս օրգանի հիվանդությունների վրա, որոնք այսօր շատ տարածված են ամբողջ աշխարհում: Սիմպոզիումի շրջանակներում քննարկման համար ընտրվել են թեմաներ, որոնք առավել արդիական են այսօր Հայաստանի համար։

Նեֆրոլոգիան Հայաստանում. «Դատավճռից» մինչև հեմոդիալիզի ներդրում

Մանկական ուրոլոգ վիրաբույժ, պետական ​​և քաղաքական գործիչ, բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Արա Բաբլոյանը NEWS.am Medicine-ի թղթակցի հետ զրույցում ասաց, որ անցյալ դարի 60-70-ական թվականներին ընդունված էր համարել, որ երիկամային անբավարարություն ունեցող անձը ապագա չունի։ Եվ այն տարիներին, ավաղ, սա ամենևին էլ թյուր կարծիք չէր, ապա Հայաստանում իսկապես քիչ օգնություն կար նման հիվանդներին։

Թե որքան վատ էր ամեն ինչ, պարզ դարձավ 1988-ի Սպիտակ քաղաքի երկրաշարժից հետո. փլատակների տակից փրկվածներից շատերը հետագայում մահացան միայն հեմոդիալիզի մեքենաների բացակայության պատճառով։

Ինչպես պարզաբանեց հեմոդիալիզի և երիկամների փոխպատվաստման բաժանմունքի վարիչ, նեֆրոլոգ Հերմինե Նազարյանը, որոշ տուժածների մոտ, ովքեր ստիպված են եղել երկար ժամանակ անցկացնել փլատակների տակ, զարգացել են այսպես կոչված վթարի համախտանիշը՝ երկարատև կոմպրեսիոն սինդրոմ, որն ուղեկցվում է երիկամային սուր անբավարարությամբ։ Այս մարդկանց երիկամների ֆունկցիաները կվերականգնվեն, և ապագայում նրանք կվերադառնան բնականոն կյանքին, եթե կարողանաք նրանց անհրաժեշտ ժամանակ (երբեմն մինչև 40 օր) պահել հեմոդիալիզի վրա: Սակայն առանց դիալիզի այդ հիվանդները սովորաբար մահանում էին։ Եվ սա հենց այն ճակատագիրն էր, որը սպասվում էր երկրաշարժից հետո բազմաթիվ տուժածների։ Իհարկե, այդ տարիներին միջազգային հանրությունը երկրին ցուցաբերում էր հնարավոր բոլոր օգնությունները, բայց դեռևս չկար բավարար քանակությամբ դիալիզի ապարատներ։

Երկրաշարժից հետո, ինչպես նշեց բժիշկ Նազարյանը, սկսեցին Հայաստան բերել հեմոդիալիզի մեքենաներ, տարբեր հիվանդանոցներում բացվեցին համապատասխան բաժանմունքներ, վերապատրաստվեցին բժիշկներ ու բուժքույրական անձնակազմ։ Այսօր ամբողջ հանրապետությունում գործում է հեմոդիալիզի 16 բաժանմունք, և բոլորը հագեցած են լավ սարքավորումներով։

Փոխպատվաստում. Նոր հույս և կյանքի նոր որակ

Հեմոդիալիզը, իհարկե, կարող է ձեզ փրկել երիկամային անբավարարության ժամանակ հնարավոր մահից: Բայց եթե հիվանդը պետք է այս պրոցեդուրան անցնի 15-20 տարի, շաբաթը երեք անգամ, դա կարող է որոշակի դժվարություններ ստեղծել և բացասաբար անդրադառնալ նրա կյանքի որակի վրա։ Իսկ եթե հիվանդը երեխա է, ապա մշտական ​​դիալիզը, ինչպես նշեց բժիշկ Նազարյանը, կարող է ազդել նրա աճի ու զարգացման վրա։ Նման հիվանդների համար լուծումը կարող է լինել երիկամի փոխպատվաստումը, որը նրանց ավելի հագեցած կյանք կապահովի։

Հայաստանում երիկամի փոխպատվաստման առաջին վիրահատությունները պրոֆեսոր Բաբլոյանը կատարել է դեռևս 1970-ականներին։ Այն ժամանակ դրանք միայն առանձին վիրահատություններ էին, սակայն 1991 թվականից հետո նման վիրահատություններ սկսեցին շատ ավելի հաճախակի լինել։ Մինչև 1994 թվականը Հայաստանում կատարվել է դիակային դոնորների մոտ 20 փոխպատվաստում. երիկամները, ինչպես բժիշկ Նազարյանն է հիշում, բերում էին Լենինգրադից (այժմ՝ Սանկտ Պետերբուրգ): Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ի հայտ եկան որոշակի դժվարություններ, և հաջորդ մի քանի տարիների ընթացքում երկրում փոխպատվաստումներ չեն իրականացվել։

Սակայն 1999 թվականին պրոֆեսոր Բաբլոյանը կատարել է ևս 2 փոխպատվաստում, իսկ 2002 թվականից՝ օրգանների փոխպատվաստման մասին օրենքի ընդունումից հետո, նման վիրահատություններ սկսել են ավելի կանոնավոր կերպով իրականացվել։

Ինչպես նշեց Հերմինե Նազարյանը, 2002 թվականից մինչ օրս Հայաստանում իրականացվել է 245 երիկամի փոխպատվաստում կենդանի դոնորներից։

Հաջորդ քայլերը՝ դիակ դոնորներ և արհեստական ​​օրգաններ

Այսօր հանրապետությունում տարեկան մինչև 22 երիկամի փոխպատվաստում է իրականացվում։ Այնուամենայնիվ, հեմոդիալիզ ստացող շատ ավելի շատ հիվանդներ կան, ովքեր պոտենցիալ փոխպատվաստման կարիք ունեն՝ այս պահին մոտ 1200-ը:

Նրանցից շատերի համար դոնորներ չեն գտնվել: Այնուամենայնիվ, երկրում դիակների դոնորության զարգացումը կարող է արմատապես փոխել այդ հիվանդներից առնվազն մի քանիսի կյանքը:

Ինչպես նշեց բժիշկ Նազարյանը, Հայաստանում ներկայումս չկան դիակների նվիրատվության օրենսդրական խոչընդոտներ, սակայն կան որոշ խնդիրներ՝ կապված ինչպես բնակչության, այնպես էլ բուժանձնակազմի մտածելակերպի հետ։ Բայց եթե մենք հաղթահարենք դրանք և դեռ սկսենք փոխպատվաստել ուղեղի մահացած մարդկանց օրգանները, դա կարող է փրկել երիկամների լուրջ հիվանդությամբ շատ հիվանդների կյանքեր:

Աշոտ Սարգսյանի խոսքով, տեսանելի ապագայում ցանկալի կլինի լուծել նաև փոխպատվաստման հետ կապված որոշ խնդիրներ՝ ինչպես կենդանի, այնպես էլ դիակային դոնորներից։ Խոսքն, առաջին հերթին, փոխպատվաստված օրգանը մերժելու մասին է. դա կանխելու համար այսօր օգտագործվում են իմունոպրեսանտներ, որոնք, սակայն, ունեն բազմաթիվ անցանկալի կողմնակի ազդեցություններ։ Եթե ​​կարելի է ճանապարհ գտնել՝ մարմինը փոխպատվաստված օրգանի նկատմամբ «հանդուրժող» դարձնելու համար, որպեսզի իմունոպրեսիան չպահանջվի՝ գենետիկական ինժեներիայի կամ այլ մեթոդների միջոցով, սա կլինի երիկամների հիվանդության բուժման հաջորդ կարևոր քայլը: Այս ուղղությամբ աշխատանքներն արդեն ընթանում են, և ամբողջ աշխարհում բազմաթիվ բժիշկներ և հիվանդներ սպասում են իրենց արդյունքներին։

Սակայն մասնագետները պատկերացում չունեն, թե երբ կհայտնվեն փոխպատվաստման համար նախատեսված արհեստական ​​կամ 3D տպիչով օրգանները: Երիկամը, ըստ բժիշկ Սարգսյանի, շատ բարդ ու «խելացի» օրգան է, և դրա արհեստական ​​կրկնօրինակը ստեղծելը շատ դժվար կլինի։ Չնայած նա չի բացառում, որ մի օր ապագայում դա հնարավոր կլինի։ Հնարավոր է նաեւ, որ ապագայում լինի քսենոտրանսպլանտացիա՝ կենդանիներից օրգանների փոխպատվաստման հնարավորություն։ Բայց նույնիսկ սրա համար գիտնականները ստիպված կլինեն երկար ու դժվարին ճանապարհ անցնել։