Յոթնամյա դադրից հետո, վերջերս հավատացյալների համար իր դռները վերաբացեց Դիարբեքիրում (Տիգրանակերտ) Մերձավոր Արևելքի ամենամեծ հայկական եկեղեցին՝ Սուրբ Կիրակոսը: Նրա ստեղծման պատմության և «ոդիսական» անցյալի շուրջ զրուցեցինք Պոլսո Հայոց պատրիարքի փոխանորդ Արամ արքեպիսկոպոս Աթեշյանի հետ։
–Սրբազան Հայր, կարող ե ՞ք մեզ տեղեկություններ տալ Տիգրանակերտի Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու բուն հիմնարկության թվականի մասին:
-Այս եկեղեցին կը գտնուի Տիգրանակերտի հին քաղաքին մէջ՝պատմական պարիսպներէն ներս (Սուր իչի)։ Սա մեր կոչած ձեւով քրիստոնեաներու թաղամասն է (Կեաւուր Մահալլէսի): Այս եկեղեցին Միջին Արեւելքի մեծագոյն եկեղեցին է, որու տարողութիւնը նոյնաժամանակ աւելի քան հազար անձի պաշտամունք կատարելուն հնարաւորութիւն կու տայ: Հիմնադրութեան բուն թուականը յայտնի չէ։Բայց եկեղեցւոյ նուիրուած հին ձեռագիրի մը յիշատակարանին մէջ կըհանդիպինք 1304 թուականին, ինչ որ կը նշանակէ, թէ այս եկեղեցինշատ աւելի առաջ հիմնուած է:
–Եթե եկեղեցին Միջին Արեւելքի մեծագույն եկեղեցին է, կարող ե՞ք եկեղեցու շենքի մասին էլ մեզ տեղեկություններ փոխանցել:
-Եկեղեցին ունի 5 դուռ։ Մէջտեղինը կը խորհրդանշէ Քրիստոսը, իսկմիւս 4 դռները կը խորհրդանշեն 4 Աւետարանիչները: Եկեղեցին ունի մէկ շարքի վրայ 5 խորան։ Մէջտեղինը Ս. Մարիամ Աստուածածնին ձօնուած է, իսկ միւսները՝ 4 Աւետարանիչներուն: Բացի այս 5 խորաններէն, երկրորդ յարկի վրայ աջ ու ձախ անկիւններուն կանմէկական խորաններ։ Ընդհանուր թիւով այս 7 խորանները կըխորհրդանշեն Քրիստոսի եկեղեցւոյ 7 խորհուրդները: Սիմէոն Դպիր Լեհացի 17-րդ դարուն այլ քաղաքներու կարգին կ՚այցելէ նա եւ Տիգրանակերտ։ Իր ուղեգրութեան մէջ կ՚արձանագրէ, որՏիգրանակերտի Ս. Կիրակոս եկեղեցւոյ մէջ հինգ սեղանի վրայ Սուրբ Պատարագ կը մատուցուէր, որովհետեւ մէկ շարքի վրայ հինգ խորանունէր։ Եկեղեցւոյ մէջ կը պաշտօնավարէին 23 երէցներ, ինչպէս նաեւ վարդապետներ, աբեղաներ եւ եպիսկոպոսներ։ Կը գովէ եկեղեցւոյ մէջտիրող կանոնաւորութիւնը, կարգապահութիւնը, ինչպէս նաեւ քաղաքի ժողովուրդին բարեպաշտութիւնը, Աստուածսիրութիւնը, հիւրասիրութիւնը։ Մասնաւորապէս կ՚ընդգծէ՝ կիրակի եւ տօնականօրերու նկատմամբ քաղաքի հայոց կողմէ ցուցաբերուած նախանձախնդրութիւնը, որովհետեւ անոնք այդ օրերուն կը փակէին իրենց խանութները։
–Որքան գիտենք, եկեղեցին փլատակ վիճակում էր . Ինչպէ՞ս կարողացաք վերակառուցել :
-Հոգելոյս Պատրիարք Տ. Մեսրոպ Արք. Մութաֆեան փափաքած էր, որ այս պատմական եկեղեցին վերանորոգուելով վերստին ընծայուէր Աստուծոյ փառքին։ Ան էր, որ առաջին անգամ նուաստիս պաշտօնյանձնեց՝ հետաքրքրուիլ եկեղեցւոյ վերաշինութեան ու բարեզարդման անյետաձգելի գործով։ Անշուշտ, դիւրին չէր հսկայ եկեղեցի մը նորոգելիր մեծ համալիրով, որովհետեւ հսկայ ծախսի կը կարօտէր: Մեր գլխաւորութեամբ, այդ ժամանակուայ նորընտիր թաղային խորհուրդին հետ սկսանք նուիրահաւաքումի մը: Տեղւոյն քաղաքապետարանն ալ ընդհանուր ծախսին մօտաւորապէս մէկ երրորդը դիմագրաւեց։Մնացեալ գումարը հանգանակեցինք նուիրատու հաւատացեալներէ եւայսպէսով կարողացանք իրականացնել այդ նորոգութիւնը: Եկեղեցւոյ օծումը եւ պաշտամունքի վերաբացումը կատարուեցաւ մեր կողմէ: Այդ պատմական արարողութեան մասնակցած էր աւելի քաներեք հազար հաւատացեալ:
–Սրբազան Հայր, ին՞չ պատահեցաւ, որ երկրորդ անգամ վերանորոգում կատարվեց եւ այս տարի օծվեց:
-2015 թուականին եկեղեցւոյ մեծ թաղին մէջ ոստիկանութեան եւ ահաբեկիչներու միջեւ բախումներ տեղի ունեցան։ Այդ ժամանակհարիւրաւոր տուներ քանդուեցան, վնասուեցան նաեւ հայառաքելական, հայ կաթողիկէ եւ հայ բողոքական եկեղեցիները: 2019թուականին պատկան նախարարութեան դիմեցինք եւ այսպէսով ընդունուեցաւ ծախսերու պետական պիւտճէէն յատկացումով այսեկեղեցւոյ վերստին նորոգութեան որոշումը։ Երկու տարի տեւեցին աշխատանքները, որոնց աւարտին բացումը այս տարի կատարուեցաւ Ամեն. Ս. Պատրիարք Հօր կողմէ: Աստուծոյ ողորմութեամբ եւ այսօր ունինք վերանորոգուած սրբատեղիմը։ Կամօքն Աստուծոյ ան պիտի մնայ անվթար ու պիտի շարունակէդառնալ մեր պապերու լոյս հաւատքի վկայութիւնը։
–Ո՞վ է Սուրբ Կիրակոսը, ում անունով առաջին անգամ հանդիպում ենք հայ եկեղեցու:
-Սուրբ Կիրակոս եւ մայրը Սուրբ Յուղիտա…Գոնիացի աստուածասէր այրի կին մընէր,երեք տարեկան միակ զաւակով՝ Կիրակոս անունով։Երբ հալածանքը սաստկացաւ՝անցաւ Տարսոն։ Այստեղ ալ հալածանք կար, ուստի ձերբակալուեցաւ եւ դատուեցաւ, խիստ չարչարանքներու ենթարկուեցաւ։ Կիրակոս մանուկը կու լար ու կը ճչար՝ ի տես մօրը ենթարկուած չարչարանքներուն եւ հակառակ դատաւորի ցոյց տուած փաղաքշանքներուն, կը կրկնէր՝ ինչ որ իր մայրիկը կ՚ըսէր.«Ես քրիստոնեայ եմ եւ Տէր Յիսուսը կը պաշտեմ»։Կ՚ուզէր ազատիլ դատաւորի ձեռքէն եւ մօրը քով երթալ։ Ի վերջոյ ձեռքով-ոտքով հարուածեց դատաւորին եւ զայնայնչափ շատ նեղեց, որ դատաւորը զայրացած՝սանդուխներէն վար նետեց փոքրիկը, որուն գլուխը քարին գալով ջախջախուեցաւ ու մահացաւ։ Յուղիտա Աստուծոյ փառք տուաւ,որIիրմէ առաջ իր հոգեհատորը նահատակութեան պսակին արժանացաւ։ Ապա քաջարի մայրը ենթարկեցին ահաւոր չարչարանքներու, որոնց տոկաց հիանալի համբերութեամբ։ Ի վերջոյ գլխատմամբ նահատակուեցաւ 304 թուականին։
Հարցազրույցը ՝ Կարինե Սարգսյանի